واکاوی دلالتهای تربیتی «قناعت» در مثنوی معنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

4 دانشیار، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان،اصفهان، ایران

چکیده

هدف این پژوهش، واکاوی مفهوم و کارکردهای «قناعت» در مثنوی معنوی و استنتاج دلالتهای آن برای تربیت اخلاقی بوده است. این تحقیق با رویکرد کیفی و با بهره‏گیری از الگوی بازسازی شده‌ی استنتاجی فرانکنا، انجام شده است. در بخش نخست تحقیق، پس از مروری اجمالی بر جایگاه و اهمیت کتاب مثنوی معنوی، مفاهیم اخلاق و قناعت، برخی از ویژگیهای مبنایی قناعت در قالب گزاره‏های واقع‏نگر و اصول تربیتی بازشناسی شده‏ و در ذیل هر اصل، ابتدا سند قرآنی یا روایی هر مبنا بیان شده و پس از آن، نکته اصلی ناظر به هر مبنا، از مثنوی معنوی، تبیین شده است. گزاره‏های بازشناسی شده در این پژوهش عبارتند از: قناعت به مثابه‌ی راهی برای نیل به حیات طیبه، عاملی بر حفظ اقتدار و عزت نفس، گنج استغنابخش و بی‌نیازی، عامل ممیزه با بخل، عامل آرامش روح در تقابل با حرص، زمینه ساز شادی و محور همبستگی مفاهیم توکل، رزق و رضایت درونی. در دنیای امروز که مصرف‏گرایی و دلبستگی به تعلقات دنیوی از جانب نظام سرمایه‏داری به صورتی هدفمند به جوامع مختلف القاء می‏گردد، لازم است تا نظام تعلیم و تربیت کشور ما با اتکا به آموزه‏های دینی و اندیشه‏های اثرگذار افرادی مانند مولانا، «قناعت» را به مثابه هدفی تربیتی در دستور کار قرار داده و نسلی «قانع و خودبسنده» تربیت نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the educational implications of "contentment" in Mathnawi

نویسندگان [English]

  • Hossein doolatdost 1
  • Hassan Ali Bakhtiari Nasr Abadi 2
  • Mohammad Hossein Heydari 3
  • Mohsen Mohammadi Fesharaki 4
1 Ph.D. student of philosophy of education, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Professor, Faculty of Education and Psychology. University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Associate Professor, Faculty of Education and Psychology. University of Isfahan, Isfahan, Iran
4 Associate Professor, Faculty of Education and Psychology. University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study is to investigate the concept and functions of "contentment" in the book ‘Mathnawi” and to deduce its implications for moral education. This study was conducted using a qualitative approach and using the reconstructed Frankena inference model. In the first part of the research, after a brief overview of the status and importance of the Mathnawi, the concepts of ethics and contentment, some of the basic characteristics of contentment are recognized in the form of realistic statements and educational principles, and under each principle, first, the Quranic or Hadith document is stated and then the main point of view of each principle is explained from the Mathnawi. Recognized propositions in this study include: contentment as a way to the “Hayat tayyebeh”(Pure Life), a factor for maintaining self-esteem, a treasure for freedom of want, a factor to distinguish from envy, a tranquilizer of greed, a source of happiness and a factor for correlation between reliance to God, daily bread and internal satisfaction. In today's world, where consumerism and attachment to worldly attitudes are instilled to different societies by the capitalist system, it is necessary for our national education system to rely on influential religious teachings and ideas like Rumi, to put 'contentment' as an educational goal and nurtured a 'convincing and self-sufficient' generation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • contentment
  • moral education
  • educational Principle
  • Rumi
  • Mathnavi

مراجع

قرآن کریم
ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر (1393 ق). تفسیر التحریر و التنویر تونس، تونس: التونسیه.
ابن‌مسکویه، ابوعلی‌احمدبن‌محمد (1389). تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق، بیروت: دارمکتبه الحیاه.
استعلامی، محمد (1394). مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، مقدمه، تصحیح متن، قم: سخن، چاپ دهم.
انصاریان، حسین (1386). عرفان اسلامی، قم: دارالعرفان.
آمدی، عبدالواحد (1387). غررالحکم و دررالکلم، شرح محمد خوانساری، تهران: دانشگاه تهران.
باقری، خسرو (1387). درآمدی بر فلسفه آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو؛ نرگس سجادیه و طیبه توسلی (1389). رویکردها و روش‌های پژوهشی در فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
پاپکین، ریچاردو (1360). کلیات فلسفه، مترجم سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
جعفری، محمدتقی (1387). شرح نهج‌البلاغه، تهران: فرهنگ اسلامی، چاپ ششم .
جوادی‌آملی، عبدالله (1378). مبادی اخلاق در قرآن، قم: اسراء، چاپ دوم.
حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین (1394). دیوان غزل، به اهتمام محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: زوار.
حرعاملی، محمد (1258 ق). وسایل الشیعه، بیروت: داراحیاء، چاپ پانزدهم.
خلجی، محمود (1393). جامعه‌شناسی در مثنوی معنوی مولانا، دومین کنفرانس ملی جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی تهران، 94-78.
خوانساری، جمال‌الدین (1377). شرح غررالحکم و دررالحکم، تهران: دانشگاه تهران، چاپ چهارم.
دشتی، محمد (1384). ترجمه نهج‌البلاغه، تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین، چاپ هجدهم.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1386). مفردات الفاظ قرآن و اخلاق. مترجم مصطفی رحیمی‌نیا، تهران: سبحانی، چاپ اول.
زمانی، کریم (1374). شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات.
سادات، محمدعلی (1365). اخلاق اسلامی، تهران: سمت .
سجادی، سیدجعفر (1338). فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی، تهران: کتابفروشی بوذرجمهر.
سراج، ابونصر (1382). اللمع فی التصوف. مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
سعادت‌پرور، علی (1374). سرالاسراء، قم: مترجم مکتب التشیع .
سیف، علی‌اکبر (1396). سنجش فرایند و فراورده‌های یادگیری، تهران: دوران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه، چاپ یکم.
صافی، احمد (1379). آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی تحصیلی و متوسطه، تهران: سمت.
صدری‌نیا، باقر (1381). فرهنگ مأثورات متون عرفانی، تهران: سخن.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طغیانی اسفرجانی، اسحاق (1384). تأثیر متقابل ادبیات و فرهنگ، نشریه کیهان فرهنگی. 23 (12): 227-228.
فرانکل، ویکتور (1386). انسان در جستجوی معنی. مترجم نهضت صالحیان و مهین میلانی، تهران: درسا، چاپ هجدهم .
فرانکن، رابرت‌ای (1388). انگیزش و هیجان. مترجم حسن شمس اسفندآبادی، تهران: نی، چاپ دوم.
فرهنگی، سهیلا (1385). ادبیات و تحقیقات میان رشته‌ای. اولین کنگره ملی علوم انسانی، تهران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کاشانی، عزّالدین محمدبن‌علی (1389). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. مقدمه، تصحیح و توضیحات دکترمحمدرضا بزرگ‌خانقی، تهران: زوار، چاپ چهارم.
کریمیان، منصور(1379). پرتوی از کلام حضرت محمد (ص)، تهران: اشرفی.
کلانتری، ابراهیم (1391). همبستگی قناعت و آرامش روان از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشنامه اخلاق. 17 (5): 37-44.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407 ق). اصول کافی. مترجم جواد مصطفوی، تهران: ولی عصر، چاپ سوم.
مجلسی، محمدباقر (1362). بحارالانوار، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم.
محمدی‌ری‌شهری، محمد (1385). میزان‌الحکمه. مترجم حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث، چاپ ششم.
مولوی، جلال‌الدین (1394). مثنوی معنوی به تصحیح محمد استعلامی، مجموعه‌ی 6 جلدی تهران: سخن، چاپ دهم.
نراقی، محمدمهدی (1387). جامع السادات، مترجم سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
ورام ابن ابی فراس، مسعود بن عیسی (1378). مجموعه‌ی ورام، قم: مکتبه الفیضیه.
وزارت آموزش و پرورش (1390). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تهران: وزارت آموزش و پرورش.                                                                                                                
Amadi, Abdul Wahed (2008). Ghorarol'hekam wa Dorarol'hekam, Description by Mohammad Khansari. Tehran: University of Tehran.
Ansarian, Hossein (2007). Islamic mysticism. Qom: Dar al-Erfan. (Text in Persian).
Bagheri, Khosrow (2008). An Introduction to the Philosophy of Education of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Scientific and Cultural. (Text in Persian).
Bagheri, Khosrow., Sajadieh, Narges., and Tavassoli, Tayebeh (2010). Research Approaches and Methods in Philosophy of Education. Tehran: Institute for Cultural and Social Studies. (Text in Persian).
Dashti, Mohammad (2005). Translation of Nahj al-Balagha. Tehran: Amir Al-Momenin Research and Cultural Institute, 18th Edition. (Text in Persian).
Estelami, Mohammad (2015). Rumi's Mathnavi Jalaluddin Mohammad Balkhi, Introduction, Text Correction. Qom: Sokhan, tenth edition. (Text in Persian).
Farhangi, Soheila (2006). Literature and Interdisciplinary Research. First National Congress of Humanities, Tehran Institute for Humanities and Cultural Studies. (Text in Persian).
Franken, Robert E. (2009). Motivation and Excitement. Translated by Hasan Shams Esfand Abadi. Tehran: Ney, Second Edition. (Text in Persian).
Frankl, Viktor (2007). Man’s Search for Meaning. Translated by Movement of Salehian and Mahin Milani. Tehran: Dorsa, 18th Edition. (Text in Persian).
Hafez Shirazi, Khaje Shamseddin (2015). Ghazal Divan. By Mohammad Qazvini and Dr. Ghasem Ghani. Tehran: Zavar. (Text in Persian).
Hor Ameli, Mohammad (1939). Wasael Al Shia. Beirut: Dar Al-Ahya, Fifteen edition.
Ibn Ashura, Mohammad bin Taher (1973). Explanation of Liberation and Tunis Enlightenment, Tunisia: Tunisian.
Ibn Muskawi, Abu Ali Ahmad bin Mohammad (2010). Ethics refinement and ethnic cleansing. Beirut: Darmaktabeh al-Hayah.
Jafari, Mohammad Taghi (2008). Description of Nahj al-Balagha. Tehran: Islamic Culture, Sixth Edition. (Text in Persian).
Javadi Amoli, Abdullah (1999). The Origins of Ethics in the Quran. Qom: Asra, Second Edition. (Text in Persian).
Kalantari, Ibrahim (2012). The Relationship of Contentment and Mental Tranquility from Imam Ali's Viewpoint in Nahj al-Balaghe. Journal of Ethics Research. 17 (5): 37-44. (Text in Persian).
Karimian, Mansour (2000). A Glory of Prophet Mohammad's Word. Tehran: Ashrafi. (Text in Persian).
Kashani, Azzoddin Mohammad bin Ali (2010). Mesbah al-Hadayyah and Muftah al-Kafayyah. Introduction, correction and explanations by Dr. Mohammad Reza Bozorg Khanaqi. Tehran: Zavar, Fourth Edition. (Text in Persian).
Khalaji, Mahmoud (2014). Sociology in Rumi's Mathnavi Mathnawi. Second National Conference of Sociology and Social Sciences. Tehran, 78-94. (Text in Persian).
Khansari, Jamal al-Din (1998). The description of Ghorarol'hekam wa Dorarol'hekam. Tehran: Tehran University, Fourth edition. (Text in Persian).
Koleini, Muhammad bin Ya'qub (1986). Usul al-Kafi. Translated by Javad Mostafavi. Tehran: Vali Asr, Third Edition. (Text in Persian).
Majlesi, Mohammad Bagher (1983). Bahar al-Anwar. Tehran: Dar al-Kutb al-Islamiyya, Third Edition.
Ministry of Education (2011). Education Fundemental Transformation Document. Tehran: Ministry of Education. (Text in Persian).
Mohammadi Rey Shahri, Mohammad (2006). Mizan Al-Hekmah. Translated by Hamid Reza Sheikhi, Qom: Dar al-Hadith, Sixth Edition. (Text in Persian).
Naraghi, Mohammad Mehdi (2008). Jamee al-Sadat. Translated by Seyyed Jalaluddin Mojtavabi, Tehran: Hekmat. (Text in Persian).
Popkin, Richard Henry (1981). Philosophy made simple, Translated by Seyyed Jalaluddin Mojtavabi, Tehran: Hekmat. (Text in Persian).
Ragheb Esfahani, Hossein Bin Mohammad (2007). The singularities of the Quran and ethics rhetoric. Translated by Mostafa Rahimi Nia. Tehran: Sobhani, first edition. (Text in Persian).
Rumi, Jalaluddin (2015). Mathnawi. Edited by Mohammad Estelami. 6 vol. Tehran: Sokhan. 6th edition. (Text in Persian).
Saadat Pour, Ali (1995). The Secret of Isra. Qom: Translator Office of Shi'ism. (Text in Persian).
Sadat, Mohammad Ali (1986). Islamic Ethics, Tehran: SAMT. (Text in Persian).
Sadri Nia, Bagher (2002). The Aphorism Dictionary of Mystical Texts. Tehran: Sokhan. (Text in Persian).
Safi, Ahmad (2000). Primary Education, Guidance and High school. Tehran: SAMT. (Text in Persian).
Sajjadi, Seyed Jafar (1959). Philosophical Dictionary and Terms. Tehran: Bozorgmehr Bookstore. (Text in Persian).
Seif, Ali Akbar (2017). Assessing Learning Processes and Products. Tehran: Doran. (Text in Persian).
Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (2008). Conduct Whips. Tehran: Agah, 1st Edition. (Text in Persian).
Siraj, Abu Nusr (2003). Shining in mysticism. Mahdi Mohebi. Tehran: Asatir.
Tabatabai, Mohammad Hossein (1995). Al-Mizan, Translated by Mohammad Bagher Mousavi Hamadani. Qom: Islamic Publications Office.
The holy Quran
Toqyani Esfarjani, Eshaq (2005). The Interaction of Literature and Culture. Journal of Cultural Cosmos. 23 (12): 227-228. (Text in Persian).
Varam Ibn Abi Faras, Massoud Ibn Isa (1999). Varam Collection. Qom: Al-Faziyyah School.
Zamani, Karim (1995). A comprehensive description of Mathnavi Mathnawi. Tehran: Etelaat. (Text in Persian).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار