بررسی نسبت میان «محبت به مردم» و « اخلاق اجتماعی» در اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

برخی از نظریه های اخلاق و رویکردهای تربیت اخلاقی، «محبت به مردم» را پایه اخلاق اجتماعی می دانند. محبت به همدیگر، در اسلام نیز توصیه شده است. هدف از این پژوهش، بررسی حدود و ثغور «محبت به مردم» در اسلام و نیز بررسی ظرفیت «محبت به مردم» برای این است که بتواند به عنوان پایه عاطفی اخلاق اجتماعی در نظر گرفته شود. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. یافته ها نشان داد که در اسلام «محبت به مردم»، به خودی خود دارای ارزش مطلق نیست و باید تابع ضوابطی باشد؛ و از این رو، دایره محدودی دارد و لازم نیست و نباید محبت هر کسی را در دل پروراند. در مقابل، اخلاق اجتماعی، هیچ مرزی ندارد و ما ملزم هستیم به طور مطلق در برابر «همه» اطرافیان، اخلاق را رعایت کنیم. با توجه به عدم انطباق دامنه «محبت به مردم» و «اخلاق اجتماعی» و نیز، آفت های ناشی مبنا قرار دادن «محبت» برای رعایت اخلاقیات، نمی توان پایه عاطفی، انگیزه عمومی و زیربنای تعاملات اجتماعی اخلاق مدارانه را بر «محبت به مردم» قرار داد. این امکان وجود دارد که استفاده از مفاهیم دیگری هم چون رحمت و نظایر آن بتواند راه های دیگری را در این زمینه پیش روی ما بگشاید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The study of relationship between "philanthropy" and “social morality” in Islam

نویسنده [English]

  • fatemeh vojdani
shahid Beheshti University
چکیده [English]

Some ethical theories and moral education approaches consider "philanthropy" as the foundation of social morality. There are some recommendations for affection for the people in Islam, too. The purpose of this study was to examine the extent of "philanthropy" in Islam; and to investigate the capacity of "love for the people” to be considered as the emotional foundation of social morality. The research method was descriptive-analytical method. The findings showed that in Islam, "philanthropy", by itself, dose not have absolute value and it must adapt to some criteria; and therefore, it has a limited scope, and it is not necessary and should not love anyone in heart. On contrast, social morality has no boundaries, and we are bound to observe ethics for "all" people around us, absolutely. Due to the unconformity of the scope of "philanthropy" and "social morality", and misadventures of considering "philanthropy" as the basis of morality, it can not be the emotional basis and general motive for the moral social interactions. It is possible that using some other concepts, such as mercy and so on, could open up other ways in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • philanthropy
  • social morality
  • Islam
  • moral emotions

مراجع

قرآن کریم
امام سجاد(ع)( ۱۳۷۷). رسالۀ حقوق. ترجمۀ سید محمد کشفی شاهرودی. تهران: دانشوران. 
ابن بابویه، محمد بن على(صدوق)‏( ۱۴۱۳ق). من لا یحضره الفقیه. محقق و مصحح على اکبر غفارى. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
 ابن بابویه، محمد بن علی(‌صدوق)( 1378 ق‏). عیون أخبار الرضا(ع)‏. محقق و مصحح مهدى لاجوردى. تهران: جهان.‏
ابن بابویه، محمد بن على(‌صدوق) (1386ق). علل الشرایع. تحقیق محمد صادق بحر العلوم. نجف: المکتبه الحیدریه.
ابن مسکویه، ابوعلی(۱۴۲۲ق). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. قم: بیدار.
ابن منظور(۱۴۰۸ق). لسان العرب. تحقیق عبدالله العلائلی. بیروت: دارالجیل و داراللسان  العرب.
الزبیدی، محمد مرتضی(۱۹۹۴ م). تاج العروس من جواهر القاموس. دراسه و تحقیق علی شیری. بیروت: دارالفکر.
بابایی، حبیب الله(۱۳۹۱). اخوت انسانی و پیامدهای اخلاقی آن در عرصه جهانی(‌بر پایه اندیشه آیت الله جوادی آملی). اسراء، ۵(۲):۲۴-۷.
پاینده، ابو‌القاسم( ۱۳۸۲). ‏نهج الفصاحه. چاپ چهارم. تهران: دنیاى دانش.‏
تهرانی، مجتبی( ۱۳۹۴). اخلاق الاهی. ج۱۳. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جوادی آملی، عبداله(‌۱۳۸۷). تسنیم. تحقیق و تنظیم عبدالکریم عابدینی. قم: اسرا.
حاتمی، عماد و غفاری، ابوالفضل(۱۳۹۳). بررسی انتقادی اخلاق ارتباطی نادینگز با تأکید بر دیدگاه جوادی آملی در کتاب مفاتیح الحیات. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ۲۲(۲۵): ۸۳-۵۹.
حلی، حسن بن سلیمان(۱۴۲۴ق). المحتضر. تحقیق سید علی اشرف. نجف: المکتبه الحیدریه.
حیدری، محمد حسین؛ موسوی، ستاره(۱۳۹۱). تأملی بر جایگاه «انسان دوستی» در فلسفه تربیتی اسلام. تربیت اسلامی، ۷(‌۱۵): ۲۱۱-۱۹۳.
دیبا، حسین(‌۱۳۹۱). نقش عواطف و هیجانات در اخلاق. اسراء، ۵( ۱): ۵۹-۲۵.
دهخدا، علی‌اکبر(۱۳۷۲). لغت نامه. تهران:‌ دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۳۸۷). المفردات الفاظ قرآن کریم. ترجمه حسین خداپرست. قم: نوید اسلام.
ریو، جان مارشال(1384). انگیزش و هیجان. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: ویرایش.
سرمد، زهره.، بازرگان، عباس و حجازی، الهه( 1376): روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.    
سلحشوری، احمد و یوسف زاده، محمد رضا(۱۳۹۰). جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی. تربیت اسلامی، 6(‌12):121-139.
شیروانی شیری، علی.، شمشیری، بابک.،‌ نجفی، محمد و نبوی زاده، راحله ( ۱۳۹۲). تأملی در معنای حب در قرآن و دلالت‌های تربیتی آن. پژوهشدرمسائلتعلیموتربیتاسلامی، 21: 113-134.
طباطبایی، محمد حسین(1374). تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طیب، سید عبدالحسین( 1378 ). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌. چاپ دوم‌. تهران: اسلام‌.
غیاثی، غلامرضا(۱۳۹۲). عوامل و مراحل تکون رفتار اخلاقی در اسلام. معرفت اخلاقی. ۴(‌۱): ۳۶-۱۹.
فرامرز قراملکی، احد( 1389). درآمدی بر اخلاق حرفه‌ای. تهران: سرآمد.
قاسم‌زاده، حبیب الله(۱۳۷۸). شناخت و عاطفه. تهران: فرهنگیان.
قرائتی، محسن(۱۳۷۹).تفسیر نور. چاپ دوم. تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
کلینی، محمد بن یعقوب( بی تا). کافی. ترجمه و شرح سید هاشم محلاتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت(ع).
متقی هندی، علی(۱۴۲۴ق). کنزالعمال. تحقیق محمد عمر الدمیاطی. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجلسى، محمد باقر(1403 ق‏). ‏بحار الأنوار. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
مصباح یزدی، محمد تقی(۱۳۸۸). فلسفه اخلاق. تهران: چاپ و نشر بین الملل.
مصباح یزدی، محمد تقی( 1389). اخلاق در قرآن. جلد سوم. قم: موسسه امام خمینی.
مصطفوى، حسن(1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران:‌ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معین، محمد( ۱۳۷۶). فرهنگ فارسی. چاپ یازدهم. تهران: امیرکبیر.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران(‌۱۳۸۶). برگزیده تفسیر نمونه. تنظیم احمد علی بابایی. تهران: دارالکتب اسلامیه.
نجاتی، محمد عثمان(۱۳۸۱). قرآن و روانشناسی. ترجمه عباس عرب. چاپ پنجم. مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی.
نراقی، محمد مهدی(۱۳۷۹). جامع السعادات. قم: موسسه اسماعیلیان.
نوری، یحیی بن شرف( ۱۴۲۲ق). ریاض الصالحین. چاپ سوم. بیروت: دار  الفکر المعاصر.
وجدانی، فاطمه(‌۱۳۹۴). رویکرد تربیت اخلاقی تلفیقی. در: رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی. محمد حسنی و همکاران. صص. ۲۳۰-۱۴۹. تهران: مدرسه.
Quran Karim.
Al Zobeydi, M. M. (1994). Taj al Arus Men Javaher al Qamus. Taalighe: A. Shiri. Bayrut: Dar al-Fikr.
Babaei, H.(2013). Okhovat Ensani wa Payamadhay An Dar Arseye Jahani( Bar Paye Andishe Ayatulah Javadi Amoli). Isra, 5(2): 7-24.
Cabanac, M. (2002). "What is emotion?" Behavioural Processes, 60(2): 69-83.
Deonna, J., Tappolet, C. and Teroni, F. (2015). Emotion, philosophical  issues about.WIREs Cogn Sci 2015, 6:193–207. doi: 10.1002/wcs.1342
Diba, H. (2013). Naqsh Avatif wa Hayajanat dar Akhlaq, Isra, 5(13): 25-59.
Dihkhoda, A. A.(1994). Luqat Nami. Tihran: Danishgah Tihran.
Faramarz Gharamaleki, A. (2011). Daramadi bar Akhlaq Herfei. Tihran: Saramad.
Ghiasi, G. (2014). Avamel wa Marahil Takavon Raftar Akhlaqi dar Islam. Maarifat Akhlaqi. 4(1): 19-36.
Graumann, C. F.(1969). Motivation. Frankfurt: M.
Haidt, J. (2001). The emotional dog and its rational tail: A social intuitionist approach to moral judgment. Psychological Review, 108.
Hatami, E.; Ghaffari, A.(2015). Barisi Intiqadi Akhlaq Irtibati Noddings ba Taakid bar Didgah Javadi Amoli Dar Kitab Mafatih al Hayat. Pizhuhish dar Masail Taali wa Tarbiat Islami, 22(25): 59-83.
Helli, H. B. S.(2003). Al Muhtazar. Reserch by s. A. Ashraf. Najaf: ai Maktabah al Heydariyah.
Heidari, M. H. and Musavi, S. (2013). Taamuli bar Jaigah “Insan Dusti” dar Falsafe Tarbiati Islam. Tarbiat Islami, 7(15): 193-211.
Ibn Manẓur, M.(1988). Lisan al-Arab. Reserch by A. al alaeli. Bayrut: Dar al jil wa Dar al lisan al Arab.
Ibn Meskeveyh, A.(2001). Tahzib al Akhlag wa tathir al Aaraq. Qum: Bidar.
Imam Sajad (PBUH)(1999). Risale Ḥuquq. Translated by:Muhammad  Kashfi Shahrudi. Tihran: Danishvaran.
Javadi Amoli, A.(2009). Tasnim. Reserch by A. Abedini. Qum: Isra.
Kulayni, M. (---). Al-Kafi. Reserch by S. H. Mahalati. Ṭihran: daftar Nashr Farhang ahl al beyt.
Majlisi, M. B. (1983). Biḥar al-anwar, 2th edn. Bayrut, Dar Iḥyaʼ al-Turath al-ʻArabi,
Makarim Shirazi, N. and etal,(2008). Bargozide Tafsir Nimune. Tanzim: A. A. Babaei. Ṭihran: Dar al-Kutub al-Islamiyah.
Miṣbaḥ Yazdi, M.T. (2010). Falsafe Akhlaq. Ṭihran: Chap Wa Nashr Beyn al Melal.
Miṣbaḥ Yazdi, M.T. (2011). Akhlaq dar Quran. Vol 3. Qum: Muʾassasah Amuzishi wa Pizhuhishi Imam Khumayni.
Moeen, M. (1998). Farhang Farsi. 11th edn., Tihran: Amir Kabir.
Mostafavi, H.(1990). Al-taḥqiq fi kalimat al-Quran al-Karim. Tihran, Vizarat Farhang wa irshad Islami.
Narvaez, D.(2008). Human Flourishing and Moral Development: Cognitive and Neurobiological Perspectives off Virtue Development. In: L. P. Nucci and D. Narvaez (Eds.). Handbook of Moral and Character Education (pp. 310 – 327). New york: Rutledge.
Narvaez, D. (2010). Moral Complexity: The Fatal Attraction of Truthiness and the Importance of Mature Moral Functioning. Perspectives on Psychological Science, 5(2): 163-181.
Naraqi, M. M. (2001). Jami al Saadat. Qum: Ismaeilian.
Nijati, M. O. (2003). Quran wa Ravanshinasi. Translated by: A. Arab. 5th ed. Mashad: Bonyad Pajuheshhay Islami.
Noddings, N. (1984). Caring: A Feminine Approach to Ethics and Moral Education. Berkeley: University of California Press.
Noori, Y. B. S. (2001). Riaz al Salihin. 3th edn. Bayrut: Dar  al fikr al Moasir.
Panksepp, J. (2005). Affective neuroscience : the foundations of human and animal emotions ([Reprint] ed.). Oxford [u.a.]: Oxford Univ. Press.
Payande, A.(2004).  Nahj al Fasahe. 4th edn. Tihran: Donyaye Danesh.
Qaraati, M. (2001). Tafsir noor. 2th edn. Tihran: Markaz Farhangi Darshaye az Quran.
Qasim Zade, H. (2000). Shenakht wa Atifi. Tihran: Farhangian.
Raqib Isfahani, H. B. M. (2009). Al Mofradat al Alfaz Quran Karim. Translated by: H. Khudaparast. Qum: Navid Islam.
Reeve, J. M. (2006). Motivation and emotion. Translated by: Y. Seyed Mohamadi. Tihran: Virayesh.
Saduq, M. (1958). Oyun Akhbar al Riza. Reserch by M. Lajevardi. Tihran: Jahan.
Saduq, M. (1966). Elal al Sharaye. Reserch by M. S. Bahr al olum. Najaf: Al Maktabah al Heydariyah.
Saduq, M. (1992). Man la yahzorohu al-faqih. Reserch by M. Ghaffari. , 2th edn., Qum, Daftar Intisharat Islami.
Salahshuri, A. and Yusufzade, M. R. (2012). Jaygah Aql wa Atifi dar Tarbiat Akhlaqi. Tarbiat Islami, 6(12): 121-139.
Sarmad, Z., Bazargan, A. and Hijazi, E. (1998). Ravishhaye Tahqiq dar olum Raftari. Tihran: Agah.
Shirvani Shiri, A., Shamshiri, B., Najafi, M. and Nabavi Zade, R.(2014). Taamuli dar Maanaye Hob dar Quran wa Dilalathaye Tarbiati an. Pizhuhish dar Masail Taali wa Tarbiat Islami, 21(18): 113-134.
 Steven, Handel. "Classification of Emotions" (2012). Retrieved 30 April.
 Ṭabaṭabai, M.H.(1996). Tafsir Al-mizan. Translated by: M.B. Musavi Hamadani. Qum, Daftar Intisharat Islami.
Tayeb, A.(2000). Atyab al Bayan fi Tafsir al Quran. 2th edn. Tihran: Islam.
Tehrani, M. (2016). Akhlaq Elahi. Vol 13. Tihran: Pizhuhishgah Farhang wa Andishe Islami.
Vojdani, F.(2016). Ruykard Tarbiat AkhlaQi Talfiqi. In: Ruykardhaye Novin Dar Tarbiat AkhlaQi. M. Hassani (Ed.). pp. 149-230. Tihran: Madrisi.
 
اندیشه های نوین تربیتی
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 47
اردیبهشت 1397
صفحه 199-221

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار