بررسی انسان‌شناسی عرفان اسلامی و دلالت‏های آن در تربیت شهروندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

هدف این مقاله شناسایی مؤلفه‏های اساسی انسان‏شناسی عرفان اسلامی و دلالت‏های آن در تربیت شهروندی است. پرسش­های پژوهش عبارت­اند از: 1) انسان براساس مکتب عرفان اسلامی چه ویژگی‏هایی دارد؟ و 2) دلالت‏های انسان‏شناسی عرفان اسلامی در تربیت شهروندی چیست؟ جهت بررسی انسان‏‎شناسی عرفان اسلامی و نوع نگاه عرفان اسلامی به انسان می‏توان به چهار مؤلفة بنیادی عرفان اسلامی؛ یعنی وحدت، عشق، معرفت و خودآگاهی، و اخلا‏ق‏مداری توجه کرد. در پژوهش حاضر، با استفاده از روش استنباط فلسفی، به بررسی مؤلفه‏های انسان‏شناسی عرفان اسلامی و استخراج دلالت‏های آن در تربیت شهروندی پرداخته شده است. نتایج نشان می‏دهد که انسان‏شناسی عرفان اسلامی با بیان مؤلفه‏های خود از انسان، زمینه‏ها و ‏قابلیت‏هایی را برای او فراهم می‏کند که در پرتو آن می‏توان دلالت‏هایی را در تربیت شهروندی استخراج نمود. شهروندانی که با تکیه بر عشق و محبت و اخلاق‏مداری و بر مبنای شناخت عالم درونی خویش به شکل یکپارچه و متحد به حل مسائل شهروندی و کمال خود در اجتماع خواهند پرداخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Anthropology of Islamic mysticism and its ‎implications in the citizenship education

نویسندگان [English]

  • mohammad mir
  • babak shamshiri
چکیده [English]

The purpose of the article is to identify the components of anthropology of ‎Islamic mysticism and its implications in the citizenship education. The ‎questions are: 1) what features does the human have based on the School of ‎Islamic mysticism? 2) What are the implications of anthropology of Islamic ‎mysticicism in the citizenship education? In order to study the anthropology of ‎Islamic mysticism and type of Islamic mysticism look at Human, it can be ‎considered four fundamental components of Islamic mysticism; i.e. Unity, love, ‎cognition and self-awareness, and ethic-oriented. Therefore, it has been got to ‎study the components of anthropology of Islamic mysticism and extracting its ‎implication in the citizenship education using the philosophical inference ‎method.The study results shows that anthropology of Islamic mysticism provides ‎capabilities and backgrounds for him by expressing its components of human ‎that it can be extracted the implication in the citizenship education. The citizens ‎who will solve the citizenship problems and their perfection in society based on ‎love and ethic-oriented and based on identifying its inner world in a united and ‎integrated form.‎

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Mysticism
  • Anthropology of Islamic mysticism
  • Citizen
  • Citizenship Education
- قرآن کریم
- نهج البلاغه
- آقازاده، احمد(1385). اصول و قواعد حاکم بر فرآیند تربیت شهروندی و بررسی سیر تحوّلات و ویژگی‏های این‏گونه آموزش‏ها در کشور ژاپن،  فصلنامه‏ نوآوری‏های آموزشی، شماره 17، صص 66 -46.
- ابن ابی­الحدید، عبدالحمید(بی‌تا). شرح نهج البلاغه، مصر، دار إحیاء­الکتب­العربیّه.
- ابن­العربی، محی‏الدّین(بی‌تا). الفتوحات المکیّه، بیروت، دار صادر.
- ابن­مسکویه، ابوعلی احمد(1410 ه. ق). تهذیب‏الأخلاق، قم،  بیدار.
- ابن­منظور، محمّد بن مکرم(1405 ه. ق)، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه.
- الأنصاری، عبدالرّحمان(1379)، عشق اصطرلاب اسرار خداست، ترجمه‏ قاسم انصاری، تهران، طهوری.
- تمیمی آمدی، عبدالواحدبن­محمّد(1380)،. غررالحکم و دررالکلم، قم، امام عصر(عج).
- جهانی، جعفر(1382)، دیباچه‏ای بر شیوه‏های پژوهش در تفکّر انتقادی، شیراز، ملک سلیمان.
- حبیبیان ، أحمد(1374)، مروری بر روان آدمی از دیدگاه اسلام، تهران، سازمان تبلیغات.
- خرقانی، ابوالحسن(1385)، ابوالحسن خرقانی، ترجمه‏ جواد نوبخش، لندن،  خانقاه نعمت الهی.
- خسروپناه، عبدالحسین­میرزایی، رضا(1389)، چیستی انسان­شناسی، دوفصلنامه­ انسان­پژوهی دینی­، شماره­ 24، صص 40 -55.
- خلیلی، محمّدحسین(1382). مبانی فلسفی عشق از منظر ابن سینا و ملّاصدرا، قم: نشر بوستان کتاب.
- رازی، نجم­الدّین(1387)، مرصادالعباد، تهران، علمی و فرهنگی.
- رجبی، محمود(1379)، انسان­شناسی، قم، مؤسّسه­ امام خمینی(ره).
 - زرشقایی، مسعود(1384)، هنجاریابیواعتباریابیمقیاس­هایهمدلیورفتارمدنیسازمانی، پایان­نامه منتشر نشده‏ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، دانشکده‏ علوم تربیتی و روانشناسی، رشته‏ روانشناسی.
- سجّادی، سیّد ضیاءالدّین(1388)، مقدّمه‏ای بر مبانی عرفان و تصوّف، تهران، سمت.
- شریف، میان­محمّد(1362). تاریخ فلسفه در ایلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، تهران: نشر دانشگاهی.
- شمشیری، بابک(1385)، ارائه­ الگویی نظری به­منظور جهت­دهی و سامان­دهی فعالیت­های امور تربیتی در نظام آموزش و پرورش ایران به اقتباس از آموزه­های عرفان اسلامی، مجلّه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 4، صص 114 -134.
- شمشیری، بابک(1385)، تعلیم و تربیت از منظر عشق و عرفان، تهران،  طهوری.
- شمشیری، بابک(1388)، جهانی­شدن و تربیت دینی از منظر مدرنیسم، پست­مدرنیسم و عرفان اسلامی، دوماهنامه­ علمی- پژوهشی دانشگاه شاهد، شماره 30، صص 53 -70.
- شمشیری، بابک و عبدالحسین نقیب­زاده(1384)، فرآیند تعلیم و تربیت با اقتباس از مبانی عرفان اسلامی، دوماهنامه علمی- پژوهشی دانشگاه شاهد، شماره 12، صص74 -89.
- صادقی، هادی و محمّدتقی سبحانی­نیا(1390)، جایگاه شناخت خود در رفتار اخلاقی انسان، فصلنامه پژوهشنامه اخلاق، شماره 12، صص 9 -32.
- طبیبیان، سیّدحمید(1387)،  فرهنگ لاروس عربی- فارسی، تهران، امیرکبیر.
- عرسان کیلانی، ماجد(1387)، سیر آرای تربیتی در تمدّن اسلامی، ترجمه بهروز رفیعی، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز مطالعات فرهنگی.
- فتحی ‏واجارگاه، کورش و سکینه واحد چوکده(1385)، شناسایی آسیب­های تربیت شهروندی در برنامه­ درسی پنهان: نظام آموزش متوسّطه­ نظری از دیدگاه معلّمان زن شهر تهران و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیّت آن، فصلنامه نوآوری­های آموزشی، شماره 17، صص 94-131.
- فتحی ­واجارگاه، کورش و سکینه واحد چوکده(1388)، آموزش شهروندی در مدارس، تهران، آییژ.
- فنائی اشکوری، محمّد(1392)، نظریّه‏ انسان کامل در عرفان اسلامی، ماهنامه علمی- ترویجی معرفت، شماره 193، ص 15-30. 
- قراملکی، احد فرامرز(1390). چالش رازی و مولوی در عشق و دوستی، پژوهشنامه عرفان، شماره 5، صص 115 -135.
- قلتاش، عبّاس(1391). تربیت شهروندی(رویکردها، دیدگاه‏ها و برنامه درسی)، تهران، یادواره.
- کاشانی، عزّالدین محمود(1387)، مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه، تهران،  زوّار.
- کدیور، محسن(1387)، حقّ‏‏النّاس اسلام و حقوق بشر، تهران، کویر.
- مجلسی، محمّد باقر( 1362)، بحار الأنوار، ج2، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
- نوری، حسین بن محمّد( 1408)، مستدرک الوسائل،  ج 9، آل البیت.
- مجلّل چوبقلو، محمّدعلی(1387)، تحلیل برنامه­ درسی اجرا شده­ مقطع ابتدایی نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران از بُعد تربیت شهروندی، پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، شماره 17، صص 68 -96.
- محسنی تبریزی، علیرضا(1381)، آسیب­شناسی بیگانگیِ اجتماعی- فرهنگی، بررسی انزوای ارزشی در دانشگاه­های دولتی تهران. فصلنامه‏ پژوهش و برنامه­ریزی در آموزش عالی، شماره 26، صص 119 -182.
-  مطهری، مرتضی(1377)، مجموعه‏ آثار شهید مطهری،ج14 ، تهران، صدرا.
- منوچهری، عبّاس(1388)، علوم انسانی و رهایی­بخشی عرفان مدنی، علوم انسانی و ماهیّت تمدّن‌سازی آن، تهران،  پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- مهرمحمّدی، محمود(1377)، آموزش و پرورش و جامعه مدنی، مجلّه پژوهش­های تربیتی، شماره 3 و 4، صص 21-32.
- نصر، سیّد حسین(1382)، آموزه‏های صوفیان از دیروز تا امروز، ‌ترجمه حسین حیدری و محمّدهادی امینی، تهران، قصیده‏سرا.
نراقی، مهدی،(1405)، جامع­السعادات، علم اخلاق اسلامی، ترجمه سیدجلال­الدین مجتبوی، انتشارات حکمت.
- یثربی، سیّد یحیی(1387)، عرفان نظری، قم، بوستان کتاب.
- همایی، جلال الدّین(1385)، مولوی­نامه، تهران،هما.
 
- faulks, K.(2000). Citizenship,New York: Routledge.
- Frey, B. S. )2003). "Flexible citizenship for a global. Society" , allopolitics, philosophy economics, 2(1), 93- 114.
- Gearon, L.(2003). Learning to teach citizenship in the secondary school, London: Routledge.
-Liu, Meihui.(2001). "The development of civic values: Case study of Taiwan", International journal of educational research, Vol. 35, No.     1, 45- 60. 
- Summer, Jacqueline Y.(2002). a proposal Model for Anchorage Adult Civic Education, Unpublished Master of Education Thesis